به نوشته روزنامه فایننشال تایمز، طی سال میلادی گذشته، داعش اراضی بیشماری را در سراسر عراق و سوریه از دست داد اما درست چند ماه پس از آنکه آخرین پایگاه بزرگ داعش در سوریه آزاد شد و روسیه و ایران اعلام کردند که این تروریستها شکست خوردند، افزایش تنشها و جاهطلبی ارضی جدید میان نیروهای بینالمللی باعث شد تا تمرکز از مابقی پایگاههای داعش برداشته شود.
یکی از چهرههای اپوزیسیون سوریه میگوید: عملیات ترکیه در شمال غرب سوریه علیه نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا هم به این تنشها دامن زد. کار داعش هنوز تمام نشده است و احتمالا این تمایل در برخی طرفها وجود دارد که مابقی آنها رها شوند تا بتوانند به جای آنها دشمنانشان را هدف قرار دهند.
گزارشهای پیشین "فایننشال تایمز" فاش میکند، اندکی پیش از افول خلافت داعش آنها برای چندین ماه زمان صرف آن کردند که منابع مالی خودشان را به دست سایر شبکههای خودشان برسانند. برخی از نیروهای اپوزیسیون سوریه میگویند، اکنون به نظر میرسد که ارتباط شبکهای و خطوط تامین در سراسر سوریه فعال شده باشد.
یکی از شیوخ قبیلهای از مناطق شرقی سوریه میگوید: آنها برای کنترل شهرها تلاشی نمیکنند. آنچه آنها انجام میدهند باز کردن راههاست. آنها نیاز دارند تا گروههای باقیمانده را در سراسر سوریه متصل کنند؛ از مرز جنوبی تا ابو کمال در شرق. شبکههای احیا شده همچون اهرمی از طرف داعش برای اجرای حملاتی در سراسر سوریه عمل میکنند. چنین تحولی خطرات بیشتری را متوجه حفظ ثبات در کشوری میکند که درگیریها داخلی آن منجر شده تا میلیونها تن به کشورهای همسایه فرار کنند و موجی از آوارگان به سمت اروپا روانه شوند.
با این حال رایان دیلون، سخنگوی ائتلاف تحت امر آمریکا این مساله را که نیروهای سوریه دموکراتیک (تحت امر آمریکا) حضور داعش را تحمل میکنند، رد کرد.
او با بیان اینکه تسلط بر مناطق صحرایی سختتر از کنترل مناطق شهری است، گفت: نیروهای داعش پراکنده شدند و اینگونه نیست که آنها جایی متمرکز باشند و بتوان آنها را آسان هدف قرار داد.
بر اساس یک گزارش سازمان ملل با استناد به آمارهای وزارت نفت عراق نوشته است: در فاصله ژوئن 2016 تا مارس 2017 بالغ بر دو میلیارد بشکه از ذخایر نفت عراق به سبب اقدامات گروه تروریستی داعش چه از طریق آتش زدن چاههای نفت و چه از طریق نشتی پیدا کردن از بین رفته است. کارشناسان محیط زیست اظهار نگرانی کردهاند که حجم بالایی از نفت نیز در عراق احتمالا به ذخایر آب زیرزمینی و جریان آبی نزدیک رودخانه دجله، یکی از اصلیترین منابع تامین آب میلیونها عراقی در طول 1000 مایل از طول این رودخانه نفوذ کرده است. در عین حال شبه نظامیان داعش در یک اقدام تخریبی دیگر در یک انبار سولفور را در شمال شهر قیاره به آتش کشیدند که منجر به پراکنده شدن بالغ بر 35 هزار تن از این ماده در هوا شد.
بر اساس گزارشها این انبار سولفور که یکی از بزرگترین ذخایر این ماده در جهان بوده است، به این منظور از سوی داعش به آتش کشیده شد تا جلوی پیشروی نیروهای امنیتی عراق را بگیرند. با این حال هنوز هم ابعاد کامل این اتفاق مشخص نشده است. مطالعاتی که در مورد تاثیرات بلندمدت این اتفاق در سلامتی در جریان بود، متوقف شدهاند و دولت عراق اولویت خود را بر بازسازی و اسکان مجدد مردم آواره و پاکسازی مواد منفجره گذاشته است.
عبدالمنیم تابور، رئیس اداره بهداشت شهر قیاره گفت: تاثیر اتفاقی که اینجا افتاد قطعا تا چند سال و حتی چند دهه احساس خواهد شد و هنوز بدترین تاثیرات آن خود را نشان نداده است. از طرف دیگر دولت هم اولویتهای دیگری دارد.
احمد جاسم، پسربچه 15 ساله در حالی در خانه کوچک خانوادهاش دراز کشیده است که مشغول بازی با تلفن همراهش است اما خانوادهاش میگویند او مثل هم سن و سالهایش نمیتواند برای بازی فوتبال یا بادبادک هوا کردن از خانه خارج شود. آنها میگویند او از جمله قربانیان این تخریبهای زیست محیطی ایجاد شده از سوی داعش است.
احمد جاسم به دلیل استنشاق گاز و دود ناشی از به آتش کشیده شدن چاههای نفت اطراف خانهاش توسط تروریستهای داعش قلبش آسیب دائمی دیده است و فعالیتهای ساده خیلی زود او را خسته میکند.
رهاب فیاض، مادر او میگوید: او به جایی رسیده که از زندگی متنفر شده است و این اتفاقات صرفا بر او تاثیر جسمانی نداشته بلکه روح و روان او را نیز از بین برده است.
پیشتر گزارش شد که شبه نظامیان داعش در برخی مناطقی که در شمال عراق از دست دادند از فرط استیصال و درماندگی اقدام به منفجر کردن 25 چاه نفت کردند تا به این طریق جلوی پیشروی نیروهای امنیتی عراق را بگیرند اما تنها تاثیر این اقدامات آنها تخریب داراییهای ملی ارزشمند عراق بود. بعد از این اقدامات داعش، برای مدت 9 ماه یک لایه ضخیم دود شهر قیاره و روستاهای اطراف آن را در بر گرفته بود و همواره روی پوست مردم و احشام در این منطقه دوده مینشست.
مقامهای آمریکایی که ناظر بر این اقدامات تخریبی بودهاند میگویند این اتفاقات یادآور آسیبهای زیست محیطی است که حکومت صدام در سال 1991 به هنگام حمله به کویت در این کشور ایجاد کرد و تعداد زیادی از چاههای نفت کویت را به آتش کشید. با این حال در شمال عراق و قیاره بر خلاف کویت مواد سمی به روی مناطق مسکونی و مزارع کشاورزان نشستهاند. این در حالیست که شهر قیاره و روستاهای اطراف آن که در بر دارنده چندین چاه نفت هستند، میزبان حدود 100 هزار نفر خانواده عراقی بر اساس آخرین سرشماری مربوط به سال 2011 هستند. آتش سوزیهای شهر قیاره در استان نینوی با وجود آنکه یکی از بارزترین موارد مربوط به تاثیرات زیست محیطی اقدامات گروه تروریستی داعش است اما دامنه تخریبها و آسیبهای زیست محیطی که داعش در عراق ایجاد کرده، وسیعتر از آن است و حتی به مناطق کوهستانی "همرین" و به سمت غرب و میادین نفتی و مزارعی که در طول رودخانه فرات هستند تا نزدیکی شهر دیرالزور سوریه میرسند. یک مقام آمریکایی که در سه سال گذشته این اقدامات تخریبی داعش را تحت نظر گرفته، میگوید: آسیبهای زیست محیطی که داعش در سمت خاک سوریه ایجاد کرده اغلب مزارع حاصلخیز این کشور را هدف قرار دادهاند و گروه داعش تعداد زیادی از این زمینهای کشاورزی را از طریق خرابکاریهای عمدی مسموم و لم یزرع کرده است.
این مقام که نام خود را فاش نساخت، اصرار داشت از جمله این اقدام این است که شما میبینید آنها خندقهای وسیعی را با نفت پر کردند، حجم زیادی نفت وارد آب رودخانهها کردند و همچنین حجم زیادی دوده ناشی از چاههای نفت به آتش کشیده شده زمینهای کشاورزی را پوشانده و مسموم کرده است. همه این اتفاقات سبب میشود که رهبران بعدی خیلی کار دشواری برای رهبری و اداره کشور داشته و یا حتی نتوانند برخی نیازهای اساسی نظیر آب و غذای پاک را برای مردم تامین کنند.
به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، همین اندازه از شبهنظامیانی که فارغ از محدودیت به جنوب و از میان صفوف ارتش سوریه به غرب گریختند، برخی در نزدیکی دمشق و در شمال غرب این کشور پنهان شدند و منتظر دریافت پیام رهبران شورشی از طریق کانالهای ارتباطی کدگذاری شده هستند.
سایر شبهنظامیانی که در میادین نبرد جانسخت شدند و برخی از آنها آموزشهای تسلیحات شیمیایی دیدهاند، به سمت شاخه القاعده در سوریه گریختند. سایرین هم دهها هزار دلار به قاچاقچیان میدهند تا آنها را از مرز ترکیه رد کنند تا به هدف نهایی خودشان که همانا بازگشت به کشورهای اروپایی مبدا است، برسند.
این ارزیابیهای تاملبرانگیز بهرغم آن منتشر میشود که به گفته جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا یک "تلاش هماهنگ برای محاصره و نابودی" شبهنظامیان داعش در رقه صورت گرفت که در پاییز گذشته سقوط کرد و سایر شبهنظامیانی هم که به سمت رودخانه فرات در مرز با عراق در جنوب گریختند هم پیگیری شدند.
کریستجن نیلسن، وزیر امنیت داخلی به تازگی در واشنگتن گفت: شبهنظامیان داعش در حال فرار از سوریه و عراق هستند. افراطیها زیر زمینی میشوند، به سایر پناهگاههای امن از جمله در اینترنت میروند و به کشورهای مبدا خودشان باز میگردند.
ژنرال پل جی. سلوا، معاون ستاد مشترک ارتش آمریکا اخیرا به خبرنگاران گفت مابقی رهبران داعشی حتی آنهایی که در حال فرار هستند هنوز ارتباطات "نسبتا قوی" با شبکه شبهنظامیان زیر زمینی دارند.
در حالی که دونالد ترامپ در نطق سالانه روی آزادسازی تقریبا کل اراضی تحت اشغال داعش در سوریه و عراق تاکید کرد، ارتش و مقامهای اطلاعاتی آمریکا میگویند این گروه هنوز هم قادر است حامیانش را جذب و توانمند سازد تا حملاتی را صورت دهند. به نظر میرسد ترامپ در سخنرانی خودش به این مساله اذعان کرده باشد که گفت: کارهای بسیار بیشتری باید انجام شود.
تحلیلگران میگویند نشانههایی وجود دارد که از استفاده تاکتیکهای چریکی شبهنظامیان داعش برای ترساندن غیرنظامیان حکایت دارد. اوتسو ایهو، تحلیلگر ارشد مرکز جین آیاچاس در لندن میگوید: این گروه در حال تبدیل شدن به سازمانی زیر زمینی است که بهای بیشتری به تاکتیکهای نامتقارن همچون حملات انتحاری علیه اهداف آسان در مناطق امن دولتی مثل بغداد میدهد.
او در ادامه به حمله ماه گذشته دو عامل انتحاری در بغداد اشاره کرد که دهها کشته و بیش از ۹۰ زخمی داشت. این حمله در یک میدان پرتردد بغداد انجام شد که معمولا کارگران برای یافتن کار به آنجا مراجعه میکنند. برآورد شمار شبهنظامیانی که از سوریه یا عراق و مناطق دیگر فرار کردند، آسان نیست اما سایر تحلیلگران اطلاعاتی و ضد تروریسم آمریکا و سایر کشورهای غربی که به ارزیابیهای محرمانه دسترسی دارند شمار آنها را دستکم هزاران تن میدانند. بسیاری از آنها به همراه همسران و فرزندانشان که عمدتا افراطی شدند، سفر میکنند و میتوانند خطرات امنیتی داشته باشند.
ماه دسامبر رایان دیلون، سخنگوی کمپین نظامی تحت امر امریکا در عراق و سوریه تاکید کرد: فرماندهان رژیم سوریه در شرق سوریه میگویند شبهنظامیان داعش ممکن است از صفوف دفاعی سوریه و روسیه در دره رود فرات خودشان را به نواحی نزدیک دمشق برسانند.